Op 28 mei 2022 vond in Den Haag de première plaats van het toneelstuk Emigranten van Sławomir Mrożek. Hanna Grosfeld-Buda regisseerde dit tijdloze werk in een nieuwe versie. Het drama van 1974 is overgebracht naar onze 21e-eeuwse tijd. Anders dan in het origineel werd één van de mannelijke rollen gespeeld door de actrice Samanta Zwolennik, en het andere personage door de acteur Patryk Bartoszewski. Wiktoria Czakon was verantwoordelijk voor de choreografische ondersteuning.
De theaterzaal was zo vol dat er zelfs geen zitplaatsen meer waren. Gelukkig waren er reserve stoelen. De lichten doofden, de schemering viel, en daarin verscheen het verlichte toneel voor het publiek. In het midden stond een tafel, twee stoelen, links lag een matras met een teddybeer. Rechts stonden een koffer en wat kartonnen dozen, waar enlele als achtergrond dienden.
Aan tafel zat een bedachtzame, geconcentreerde, serieuze man in een pak, bril op zijn neus, en naast hem lag een stapel opgestapelde boeken. Plotseling klonk van achter de gordijnen een vrouwenstem met een beetje vreugde, vrolijkheid, een goede instelling. Het riep zeker in de vorm van informatie: “Ik ben er al! Ik ben er al! - en zo werd de roep een paar keer luider. We hoorden de deur dichtgaan. Vanachter het gordijn kwam een lachend meisje tevoorschijn dat de energie van het leven uitstraalde. In de eerste momenten zag ik een intellectueel, een schrijver in het eerste personage en in het tweede een relaxte blokhoofd. Ondertussen, terwijl het plot zich afspeelde, evolueerden mijn gedachten over hen en de wereld waarin ik leef voortdurend. De twee expats AA en XX, die als huisgenoten ergens in het buitenland wonen, verbergen hun diepe IK op slimme wijze voor elkaar door maskers te dragen in de vorm van leugens, kleding, gedrag. Hun dialogen in gespannen scènes namen die, een na de ander, af.
De confrontatie tussen de twee had nog een verborgen derde - de toeschouwer. Op die manier hebben zij het Pools emigratiegemeenschap in Den Haag uit zijn winterslaap gewekt. Iedereen vond een bepaald spiegelbeeld van zichzelf in een van de personages. De waarheid over jezelf kan zo zoet zijn als honing en zo zout als zout. Daarom waren er momenten waarop we met de personages lachten, om na een tijdje, in stilte en angst, de blootgelegde realiteit op te merken waarin wij zelf leven. De problemen die wij als emigranten creëren, zoals het bezwijken voor slavenarbeid achter de verborgen sluier van het geld, de illusie dat we hier maar tijdelijk zijn, problemen met alcohol en andere verslavingen, het verlies van dromen, doelen en waarden, kwamen zeer sterk naar voren. Wanneer zij de waarheid beseffen, kunnen velen die niet verdragen en zinken zij tot de uiterste om zich van het leven te beroven. Ik zag in dit alles een zekere emigratie-optiek, die kenmerkend is voor bijvoorbeeld Norwid's 'Zwolona', waar de Blinde klaagt dat het kasteel is afgebrand en hij de weg naar huis niet kan vinden.
Zo trekt het stuk slimme conclusies die onze blindheid voor ons lot onthult, de mentaliteit van het klagen over onze benarde situatie, het zoeken naar gebrekkige rechtvaardigingen, het verliezen van onszelf in het werk, een denkbeeldig, kunstmatig leven, het proberen anderen te kopiëren in plaats van te werken aan onze eigen zelfontplooiing. Elke Pool en zelfs een Nederlander zou dit stuk moeten zien. Helemaal aan het eind knerpt de boodschap als nieuwjaarsvorst en smaakt als bittere thee wanneer we verwachten zoet geserveerd te krijgen. Zo vinden we onszelf terug in de weerspiegeling van de etalage, voelen we ons anders, worden we een emigrant. De vraag is of wij onze lessen zullen leren en zullen durven veranderen, wat per slot van rekening geen slechte zaak is. Zullen wij onze dromen laten verdampen in de blinde jacht naar rijkdom, en proberen te rechtvaardigen dat wij daardoor niet naar huis kunnen?
Een van de eregasten was de senator van de Republiek Polen Jerzy Fedorowicz. Onder de mediapatronen van het evenement bevonden zich Radio Nowy Świat uit Polen, PNKV uit Holandii oraz Wyspa TV uit Engeland. Tijdens de voorstelling werden Nederlandse ondertitels getoond.
De voorstelling maakt deel uit van een veel groter project waarmee de kunstenaars meer mensen willen bereiken, ook in andere landen.
Na het optreden was het applaus en de waardering eindeloos.